Dwie dostępne metody leczenia nerkozastępczego – dializa otrzewnowa i hemodializa – pozwalają na przywrócenie równowagi metabolicznej u osób ze schyłkową niewydolnością nerek. Ostateczna decyzja o wyborze formy terapii musi zostać podjęta przez lekarza i pacjenta, często też w porozumieniu z rodziną.
W Polsce ponad 4,2 mln osób cierpi na niewydolność nerek. Kilkadziesiąt tysięcy z nich każdego roku umiera przedwcześnie z powodu następstw choroby. Najczęściej jest to wynik zbyt późno postawionej diagnozy. Regularne badania pozwalają na wczesne wykrycie zmian w organizmie i szybkie rozpoczęcie leczenia.
Kto potrzebuje dializ?
Dializa jest leczeniem nerkozastępczym stosowanym u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Czasem stosowana jest także przy niewydolności ostrej, spowodowanej np. zatruciem glikolem etylenowym. Jednak zdecydowana większość pacjentów to osoby, u których nerki w wyniku choroby przestały pełnić swoje funkcje. Utrata czynności nerek powoduje nagromadzenie szkodliwych produktów przemiany materii, a także zatrzymanie wody w organizmie. To stan bardzo niebezpieczny dla zdrowia. Najlepszą metodą leczenia nerkozastępczego jest transplantacja organu. Niestety, pacjentów oczekujących na przeszczep jest zdecydowanie więcej niż dawców. Właśnie dlatego potrzebna jest dializoterapia.
Jakie są rodzaje dializ?
Istnieją dwa rodzaje dializy nerek. Pierwsza – dializa otrzewnowa – wykonywana jest najczęściej w domu pacjenta. Cała procedura nie jest skomplikowana, dlatego po odpowiednim przeszkoleniu może wykonywać ją sam chory lub jego opiekun. Dzięki dializie wykonywanej w domu pacjent oszczędza czas, siły i środki, które musiałby poświęcać na dojazd do stacji dializ. Zaletą tej metody jest też lepsze samopoczucie pomiędzy zabiegami.
Hemodializa to forma leczenia nerkozastępczego wykonywana za pomocą specjalistycznej aparatury w stacji dializ. Pacjent dojeżdża do ośrodka zwykle 3 razy w tygodniu. Każdy zabieg trwa 4-5 godzin. Hemodializa zalecana jest osobom, które z różnych powodów nie mogą wykonywać dializy otrzewnowej w domu. Zaletą tej metody jest stała opieka przeszkolonego personelu medycznego, a w razie potrzeby możliwość szybkiego skontaktowania się z lekarzem.
Dializa otrzewnowa
W dializie otrzewnowej do oczyszczania organizmu z toksyn i nadmiaru wody wykorzystuje się jamę brzuszną chorego. Wyściełana jest ona otrzewną – cienką błoną, która działa jak filtr. Dzięki niej płyn dializacyjny wprowadzany do organizmu absorbuje szkodliwe substancje z krwi, jednocześnie wydzielając do niej składniki potrzebne do wyrównania kwasicy. Rozpoczęcie dializ otrzewnowych wymaga wcześniejszego wszczepienia cewnika do jamy brzusznej chorego. Przed pierwszym zabiegiem należy odczekać około 2 miesięcy, zanim rana zagoi się, a ujście cewnika zostanie otoczone tkanką.
Obecnie pacjenci mają do wyboru dwie metody dializy otrzewnowej:
Ciągła Ambulatoryjna Dializa Otrzewnowa (CADO) – wymiana płynów odbywa się ręcznie. W ciągu dnia pacjent lub jego opiekun wykonuje zwykle 4 takie wymiany, każda trwa od 4 do 5 godzin. W rezultacie w ciągu jednego dnia uzyskuje się około 2 litrów ultrafiltratu.
Automatyczna Dializa Otrzewnowa (ADO) – zabieg wykonywany jest z zastosowaniem cyklera – niewielkiego urządzenia dokonującego wielokrotnych wymian. Dializa metodą ADO w większości przypadków wykonywana jest w nocy. Przed snem pacjent podłącza się pod aparaturę, a po 8 godzinach wyłącza cykler i przechodzi do swoich codziennych zajęć. Dzięki temu może bez przeszkód pracować, uczyć się i wykonywać inne codzienne zajęcia, bez konieczności wykonywania wymian kilka razy dziennie czy stawiania się w ośrodku na hemodializy.
Hemodializa
W zabiegu hemodializy chory podłączany jest do urządzenia nazywanego sztuczną nerką. To rodzaj dializy pozaustrojowej, w której krew pacjenta jest oczyszczana za pomocą aparatury ze wszystkich szkodliwych i zbędnych produktów przemiany materii. Oczyszczona krew pozwala na unormowanie ciśnienia tętniczego i zachowanie prawidłowego poziomu składników mineralnych. W czasie jednej hemodializy przez sztuczną nerkę przepływa około 50 litrów krwi. Jednorazowo poza organizmem pacjenta znajduje się 2-2,5 litra krwi.
Rozpoczęcie leczenia hemodializami wymaga wcześniejszego przygotowania dostępu naczyniowego. Optymalnym rozwiązaniem jest wytworzenie przetoki tętniczo-żylnej – zapewnia ona najlepsze warunki do hemodializy i utrzymuje się nawet przez wiele lat. Bardzo ważne jest, by pomiędzy wytworzeniem przetoki a pierwszą dializą minęło przynajmniej 2 miesiące. W tym czasie następuje proces gojenia rany, a także poszerzenie żyły. Zalecane jest też wykonywanie przez pacjenta odpowiednich ćwiczeń.
W przypadku konieczności wykonania natychmiastowej dializy dostęp naczyniowy uzyskuje się poprzez wszczepienie cewnika do żyły udowej lub żyły szyjnej wewnętrznej. Dostęp ten jest tymczasowy i stosuje się go wyłącznie przy napadzie ostrej niewydolności nerek.
Jaki rodzaj dializy jest najlepszy?
Wybór metody leczenia nerkozastępczego zawsze jest indywidualny. Dokonuje go lekarz przy uwzględnieniu wielu czynników medycznych, takich jak wiek pacjenta, stan naczyń krwionośnych, choroby współistniejące, masę ciała, stopień odżywienia, występujące zaburzenia widzenia, ale też m.in. resztkowa czynność nerek. Lekarz bierze pod uwagę nie tylko wskazania medyczne, ale też indywidualne potrzeby oraz warunki pacjenta. W grę mogą wchodzić czynniki psychosocjalne, takie jak poziom higieny, dostępność członków rodziny w celu opieki nad chorym, odległość od stacji dializ i możliwości dojazdu, a także stopień sprawności i samodzielności pacjenta.
Osoby stawiające na niezależność zwykle wolą dializę otrzewnową od hemodializy. Chętniej decydują się na nią także osoby starsze, które mają warunki do domowej dializoterapii, a w razie potrzeby także opiekę bliskich. Za dializą otrzewnową przemawia też lepsze samopoczucie – zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Jednakże istnieje też grupa pacjentów wykazujących silną potrzebę przebywania pod stałą opieką profesjonalnego personelu medycznego. Regularne wizyty w stacji dializ pomagają tym osobom zwalczać poczucie izolacji. Należy też podkreślić, iż hemodializa stanowi optymalną (a często też jedyną możliwą) metodę leczenia pacjentów z dużą otyłością, gorzej zachowaną resztkową funkcją nerek i niekwalifikujących się do przeszczepu np. ze względu na rokowania życia poniżej 2 lat.
